Y prosiect

Hel Trysorau: Prosiect Partneriaeth Cymru oedd Adrodd Straeon a oedd yn ceisio casglu gwrthrychau archeolegol drwy'r Cynllun Hen bethau Cludadwy (PAS). Cynllun yw hwn sy'n cael ei reoli gan yr Amgueddfa Brydeinig ac Amgueddfa Cymru – sy'n cofnodi eitemau archaeolegol a ddarganfuwyd gan y cyhoedd.

Nod y prosiect oedd creu diwylliant casglu hirdymor, drwy:

• caffael arteffactau ar gyfer casgliadau ledled y wlad – helpu amgueddfeydd bach sy'n cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr
• hyrwyddo treftadaeth archaeolegol Cymru drwy ddysgu a chyfranogi
• dwyn ynghyd glybiau synhwyro metel, amgueddfeydd lleol a chymunedau amrywiol i ymgysylltu ag eitemau

Y sefydliadau

Roedd gan y prosiect cydweithredol dri phartner allweddol:

• Amgueddfa Cymru: corff a noddir gan Lywodraeth Cymru sy'n cynnwys saith amgueddfa ledled Cymru, gan gynnwys Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• Ffederasiwn Amgueddfeydd ac Orielau Celf Cymru (Y FED): elusen gofrestredig ar gyfer gweithwyr proffesiynol mewn amgueddfeydd ac orielau celf yng Nghymru
• Cynllun Hynafiaethau Cludadwy yng Nghymru (PAS Cymru): cynllun sy'n annog y cyhoedd i ddarganfod eitemau archeolegol, fel arfer drwy synwyryddion metel

Y cyllid

Yn 2014, derbyniodd Achub Trysorau: Adrodd Straeon £349,000 gan Raglen Casglu Diwylliannau Cronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol.

Diben y cyllid oedd galluogi amgueddfeydd ledled Cymru i gael amrywiaeth eang o ddeunyddiau  newydd sy'n cael ei adrodd gan gymunedau ditectif bob blwyddyn. Nid oedd amryw o amgueddfeydd ledled Cymru, gan gynnwys Amgueddfa Caerdydd, erioed wedi caffael trysor (fel gwrthrychau aur ac arian dros 300 mlwydd oed) cyn y prosiect.

Roedd caffael y gwrthrychau hyn i astudio a dadansoddi yn bwysig iawn. Roedd yn golygu y gallai amgueddfeydd greu darlun o Gymru fel cenedl a chaniatáu i'r cyhoedd, a chenedlaethau'r dyfodol, gael gwell ymdeimlad o le a hunaniaeth.  

Y canlyniadau

Roedd y prosiect yn gallu helpu 27 o amgueddfeydd lleol i gael cyfanswm o 170 o arteffactau. Roedd dros hanner yn caffael arteffactau archeolegol am y tro cyntaf. Roedd y gwrthrychau'n amrywio o'r oes Efydd i'r 18fed ganrif.
 
Un enghraifft allweddol oedd claddedigaeth cerbyd rhyfel o Oes yr Haearn yn Sir Benfro. Gwnaed y darganfyddiad hwn gan dditectif yn gynnar yn 2018, a chafodd gydnabyddiaeth ryngwladol. Roedd yn gyfle unigryw i archaeolegwyr a haneswyr ymchwilio i sut y claddwyd y garol. 

Canfyddiad nodedig arall oedd y Bonington Hoard. Dyma gasgliad o ddarnau arian a gemwaith canoloesol a gladdwyd yn ystod Rhyfel y Rhosynnau. Galluogodd Amgueddfa Bwrdeistref Sirol Wrecsam i blant ysgol ymweld â'r arteffactau hynafol a'u trin gan ddefnyddio menig arbennig.
 
Roedd dysgwyr hŷn, megis myfyrwyr newyddiaduraeth o Brifysgol De Cymru, hefyd wedi elwa o'r prosiect, drwy ddiwrnodau profiad a sefydlwyd gan amgueddfeydd lleol. Hefyd, roedd diwrnodau hyfforddi treftadaeth yn galluogi cyfanswm o 140 o bobl i elwa o ddysgu sgiliau newydd.

Cyflawni ein canlyniadau 

Llwyddodd Hel Trysorau i gyflawni ein canlyniadau i bobl, cymunedau a threftadaeth.

Roedd amgueddfeydd lleol Cymru sy'n rhan o'r prosiect yn adeiladu'n gyflym drwy gydweithio â rhannu sgiliau, benthyciadau ac arddangosfeydd. Daeth y prosiect â chymunedau at ei gilydd yn pontio'r cenedlaethau – o blant ysgol i gyfanswm o 110 o wirfoddolwyr. Mae hyn wedi helpu i godi proffil treftadaeth yng Nghymru.

Roedd Hel Trysorau hefyd yn bodloni meini prawf ar gyfer Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Mae'r Ddeddf hon yn annog cyrff cyhoeddus yng Nghymru i feddwl am effaith hirdymor eu penderfyniadau.

Y dyfodol

Etifeddiaeth hirdymor y prosiect yw trawsnewid perthnasoedd:

• mae'n gwella'r berthynas a ddatblygwyd rhwng Amgueddfa Cymru ac amgueddfeydd lleol
• y berthynas rhwng cymunedau ditectif a'r amgueddfeydd lleol – nawr, maen nhw'n fwy parod i roi benthyg eu harteffactau. 

Gair i gall

Un o'r pethau allweddol y dysgwyd gan Hel Trysorau oedd y dull a wnaed gan Amgueddfa Cymru i gydweithio ag amgueddfeydd lleol. Argymhellir nad yw prif gyrff yn gosod dulliau gweithredu, ond yn hytrach yn elwa o rwydweithio ac adeiladu perthynas.

Yn ogystal, canfu Amgueddfa Cymru ac amgueddfeydd partner fod gofynion gweinyddu prosiectau yn sylweddol a thu hwnt i'r hyn a ddisgwylid ar y dechrau. Argymhellir sicrhau bod adnoddau ychwanegol ar gael ar gyfer hyn.